از طراحی و تولید قطعات نظامی و ارتقاء توان دفاعی کشور تا انجام اقدامات مؤثر فرهنگی گوشه‌ای از تلاش جهادگران دفاع مقدس
طراحی و تولید قطعات نظامی و ارتقاء توان دفاعی کشور تا انجام اقدامات مؤثر فرهنگی، تنها گوشه‌ای از تلاش جهادگران جهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس است؛ نهادی که در این دوران بیـش از۱۲۰ پــروژه بــزرگ و کوچــک نظامــی را بـه سـرانجام رساند که هر یک از آنها گره‌هایی از مشکلات نظامی باز کردند که شاید در تصورات هیچ‌کس نمی‌گنجید.
به گزارش روابط عمومی سازمان جهاد دانشگاهی تهران، 31 شهریورماه 1359، درحالی‌که چهل‌وشش روز بیشتر از تشکیل جهاددانشگاهی نگذشته است، پای این نهاد مولود انقلاب اسلامی به جنگ تحمیلی که صدام علیه ایران آغاز کرده بود، باز شد. با شروع جنگ، علاوه بر حضور مستقیم اعضای این نهاد در دفاع مقدس، بخــش اعظــم تــوان جهاددانشــگاهی معطــوف بــه جبهه‌های حــق علیــه باطــل می‌شود.
تجهیــزات و ادوات نظامــی آسیب‌دیده تعمیــر و بازسـازی می‌شوند؛ بـا ابتـکار محققـان جـوان، بسـیاری از تکنولوژی‌ها بومی‌سازی می‌شود؛ مـواد و قطعـات موردنیاز ســاخته می‌شود. جهاددانشــگاهی، دفاتــر پشــتیبانی از جبهــه و جنـگ راه‌اندازی می‌کند و اعـزام دانشـجویان و اسـاتید را مدیریـت و سامان‌دهی می‌کند.
جهـاد از اوضـاع فرهنگـی و روحیـه رزمنـدگان اسلام غافـل نیسـت؛ مطبوعـات و بازتـاب حمــــایتهای مردمــــــی از جنـــگ را بــه خطــوط مقــدم منتقــل میکنــد؛ گروه‌های تئاتــــــر دانشــجویی و موسـیقی اصیــل را بســیج می‌کند تــا بــرای رزمنــدگان اجــرای برنامــه کننــد.
از میان 103 شهید جهاددانشـگاهی 96 نفر آنها در دوران دفاع مقدس به مقام شهادت نائل آمده‌اند و این نهاد در این دوران بیـش از120 پــروژه بــزرگ و کوچــک نظامــی را بـه سـرانجام می‌رساند؛ پروژه‌هایی که هر یک از آنها گره‌هایی از مشکلات نظامی باز کردند که شاید در تصورات هیچ‌کس نمی‌گنجید.
از تولید موشک کاتیوشا تا بهینه‌سازی سیستم ناوبری هواپیماهای شکاری اف ۵
دکتر محمدصادق حاجی تاروردی مدیر اجرایی سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف در دوران دفاع مقدس، خاطرات جالبی از فعالیت‌های این نهاد در سال‌های جنگ دارد. از جوانی و بی‌تجربگی بچه‌های جهاد در روزهای ابتدایی جنگ می‌گوید؛ اینکه چطور قدم‌به‌قدم با زیرکی و تلاش، این نیروها خودکفا شدند و با خلاقیت توانستند، باوجود تحریم‌ها، به پشتیبانی علمی و فنی جنگ کمک بسیاری کنند و در این میان جان بسیاری از رزمندگان و حتی مردم را نجات دهند.
وی بابیان اینکه در آن زمان، هیچ‌کس باور نمی‌کرد جهاددانشگاهی با نیروی جوان و کم‌تجربه‌ای که در اختیار دارد بتواند پروژه‌های بزرگ نظامی را که هر یک از آنها مشکلات بسیاری در جنگ برای رزمندگان به وجود آورده بود، اجرایی کند و گره از کار جبهه و جنگ باز کند ادامه می‌دهد: آن‌هم در شرایطی که همه کشورهای غربی و آمریکا و حتی شوروی با تمام وجود، عراقی‌ها را پشتیبانی و البته ایران را تحریم می‌کردند.
دکتر حاجی تاروردی با اشاره به برخی از این پروژه‌ها که به حل مشکلات جنگ در حوزه دفاعی کمک بسیاری کردند گفت: در سال‌های جنگ، عراقی‌ها تانک بسیاری در اختیار داشتند، اما ایران به‌جای آن، موشک کاتیوشا داشت که موشک مؤثری بود و خط تولید آن را آلمانی‌ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران راه‌اندازی کردند؛ اما پس از انقلاب از کشور رفتند. این خط با مشکلات بسیاری مواجه بود و درواقع موشک کاتیوشا باوجود اینکه در جنگ بسیار مهم و کاربردی بود، با آن شرایط به‌صورت ناقص تولید می‌شد و بلااستفاده بود؛ اما اعضای جهاددانشگاهی با تشکیل تیمی توانستند باوجود کارشکنی آلمانی‌ها و با استفاده از توان علمی داخلی، خط تولید موشک کاتیوشا را رفع اشکال، بهینه‌سازی و راه‌اندازی کنند تا در طول سال‌های جنگ از آن استفاده کنند و این‌یکی از مهم‌ترین پروژه‌هایی بود که جهاددانشگاهی در آن نقش بسیار بزرگی داشت.
به گفته مدیر سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف در دوران دفاع مقدس، این واحد سازمانی جهاد، بیش از صد طرح و پروژه را در حوزه دفاعی و نظامی انجام داد که سبب شد مشکلات بسیاری از رزمندگان در این حوزه حل شود. در ابتدا جهاددانشگاهی وارد حوزه تعمیرات تخصصی تجهیزات و قطعات نظامی شد و کم‌کم با پروژه‌های بزرگ‌تر دفاعی روبه‌رو شد که می‌توان به ساخت مین هوایی، بهینه‌سازی و به‌روز کردن سیستم ناوبری هواپیماهای شکاری اف ۵ و پروژه‌های دیگر اشاره کرد.
وی همچنین پیرامون پروژه مهم رحمت می‌گوید: صدام در دوران جنگ تحمیلی به کمک شرکت راکال انگلستان سیستم رمزکننده ای روی بی‌سیم‌های خود قرار داد که مکالمات به‌صورت رمزنگاری‌شده در بیسیم منتقل شود و ازآنجاکه این سیستم رمز کننده برای ناتو بود تصور می‌کردند هیچ‌کسی نمی‌تواند آن را رمزگشایی کند بنابراین با خیال راحت از این رمزکننده استفاده می‌کردند.
این دستگاه درواقع برد چندلایه‌ای بود که روی آن سیستم رمزکننده نصب‌شده بود و جالب‌تر از همه اینکه برای رمزگشایی آن خدا لطف بزرگی به بچه‌های جهاد کرد و به همین دلیل اسم این طرح را «رحمت» گذاشتیم. این سیستم رمزگشایی بیسیم در دوران دفاع مقدس و تا پایان جنگ در خدمت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود.
هدایت خودکار پهپاد و ساخت دستگاه رمزکننده «راکال»
مهندس حسن کی‌ارسلان از دیگر مدیران جهادی در دوران دفاع مقدس با بیان اینکه جهاددانشگاهی در صدها پروژه و طرح نظامی به جبهه و جنگ کمک کرد و اولین‌های بسیاری بود که این نهاد در ایجاد آن نقش عمده‌ای ایفا کرد تا ایران به‌عنوان یکی از چند دارنده‌ی معدود آن فناوری‌ها در جهان مطرح باشد گفت: یکی از آنها هدایت خودکار پهپاد بود (که حتی اسم مخفف آن‌که از عبارت «پرنده‌ی هدایت‌پذیر از دور» گرفته‌شده را بچه‌های جهاددانشگاهی مطرح کردند) و در آن سال‌ها و حتی امروز ایران در زمینه‌ی پهپاد جزو برترین‌های دنیا محسوب می‌شود.
این مدیر جهادی همچنین معتقد است که اساس تشکیل جهاددانشگاهی بر پایه‌ی تکمیل چرخه‌ی نوآوری از ایده تا محصول بود و همین عامل سبب شد تا کارهای بزرگی مانند طراحی و ساخت شبکه‌ی راداری کشور در سال‌های پایانی جنگ انجام شود و این اتفاق در حالی رخ داده بود که آن زمان، تنها چند کشور به این فناوری دسترسی داشتند.
وی که در دوران دفاع مقدس در سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف مشغول به کار بود ادامه داد: طراحی و ساخت دستگاه رمزکننده و رمزگشایی دستگاه رمزکننده‌ی «راکال» که مختص بی‌سیم‌های عراقی‌ها بود، ازجمله پروژه‌های بزرگی بود که جهاددانشگاهی آن را انجام داد؛ درواقع این کار اعضای جهاددانشگاهی دانشگاه صنعتی شریف سبب شد که مکالمات رمز بی‌سیم‌های عراقی‌ها کشف و برملا شود و اطلاعات مهمی که آنها پشت بیسیم به یک‌دیگر می‌دادند، برای ما برملا شود.
«ساخت پهپاد» شناسایی برد کوتاه و دستگاه‌های رمز کننده متن و صوت
جهاددانشگاهی صنعتی اصفهان نیز از واحدهایی است که هم‌زمان با تشکیل این نهاد در مرداد سال 1359 آغاز به کارکرد و در دوران دفاع مقدس در مناطق جنگی به‌طور مستقیم دفتر پشتیبانی جنگ داشت.
آن‌گونه که مهندس مرتضی تیموری رییس سابق این واحد می‌گوید: این مجموعه نقش برجسته‌ای در دوران دفاع مقدس داشته و طرح‌های مهمی ازجمله ساخت پهپاد و پروژه‌های شهید ملکی یک و دو را انجام داده است.
وی در این زمینه گفت: اولین و مهم‌ترین طرح شاخص، «ساخت پهپاد» شناسایی برد کوتاه بود که در آن زمان کار بسیار مهم و بزرگی بود، این پروژه به‌عنوان پروژه جهاددانشگاهی استان در آن زمان تلقی می‌شد و اولین بار در منطقه «ام الرصاص» مورداستفاده قرار گرفت و توانست اطلاعات مهم و دقیقی از امکانات و آرایش دشمن در این منطقه تهیه و در اختیار قرارگاه‌های جنگ قرار دهد.
مهندس تیموری ادامه داد: نتیجه طراحی و ساخت این محصول سبب شد تا عکس‌های متعددی را از پشت جبهه دشمن و خدمات لجستیکی و قرارگاه‌های آنها تهیه و در اختیار قرارگاه‌های عملیاتی دفاع مقدس و رزمندگان قرار گیرد.
وی با بیان اینکه حضور بزرگان و نخبگان رمز ایران در جهاددانشگاهی صنعتی اصفهان باعث شد تا هسته رمز جهاددانشگاهی شکل‌گرفته و این دو پروژه مهم عملیاتی به ترتیب به نام پروژه‌های شهید ملکی یک و دو اجرا شود افزود: پروژه‌های ساخت دستگاه‌های رمز کننده متن و صوت، قابلیت‌ها فراوانی داشت و تأثیر بسزایی در دوران جنگ گذاشت. به اعتراف پیشکسوتان رمز ایران، «هسته رمز جهاددانشگاهی که در دوران دفاع مقدس شکل گرفت سنگ بنای انجمن رمز ایران و فعالیت‌های کشور در حوزه رمز بوده است.
رییس سابق جهاددانشگاهی صنعتی اصفهان از طراحی، ساخت و نصب «بالن‌های هیدروژنی» در حوزه پدافند غیرعامل و حفاظت از تأسیسات حیاتی کشور، طرح بالن‌های حرارتی تحت عنوان طرح‌های شهید آذری به‌منظور نصب و استقرار آنتن‌های مخابراتی، عکس‌برداری از مناطق مختلف دشمن و همچنین استفاده در حوزه جنگ روانی، ساخت « گرمکن های شیمیایی»، «دستگاه‌ها و تجهیزات خنثی‌کننده بمب‌های شیمیایی»، « دستگاه حمل و گلوله گذاری گلوله‌های کاتیوشا» و « نیز ساخت دستگاه سرعت‌سنج گلوله» به عنوان دیگر طرح‌ها و پروژه‌های مهم این واحد در دوران دفاع مقدس نام برد.
از امداد رسانی دربیمارستان‌های صحرایی تا ساخت دستگاه تست موشک ضدتانک
علی شکراله زاده که در سال‌های جنگ مسئولیت جهاددانشگاهی خوزستان را بر عهده داشت، درباره پروژه‌هایی که این واحد در سال‌های جنگ انجام می‌داد به مواردی چون ژیروسکوپ تانک، دستگاه تست موشک ضدتانک تاو و شبیه‌ساز آموزشی آن اشاره و تأکید کرد: اعضای جهاددانشگاهی در آن زمان در چند جبهه فعالیت می‌کردند و تلاش می‌کردند هر کاری ازشان برمی‌آید برای رزمندگان و دفاع از کشور انجام دهند.
رییس سابق پژوهشکده‌ی صنایع شیمیایی با بیان اینکه بچه‌های جهادی همیشه منتظر بودند تا در مواقع ضروری و موردنیاز در جبهه حضورداشته باشند گفت: زمانی که دشمن سلاح شیمیایی به کار می‌برد بچه‌های جهاد از مدیران و پرسنل چند روزی کار رو تعطیل ودربیمارستان های صحرایی مشغول کار امداد می‌شدند.
وی در ادامه با ذکر مثالی از پروژه‌هایی که اعضای جهاددانشگاهی انجام می‌دادند گفت: محلی آماده شده بود و هر زمان که قطعات تانک یا برخی ابزار جنگی دچار مشکل شده و قطعه‌ای از آن خراب می‌شد به آن محل می‌بردیم و دانشگاهیان و متخصصان جهاددانشگاهی در رشته‌های مکانیک، برق و دیگر حوزه‌های تخصصی روی آن کار می‌کردند. در این زمینه می‌توان به تعمیرات ژیروسکوپ تانک اشاره کرد که با مشکل مواجه شده بود و دیگر قطعات یدکی ابزارهای نظامی که بچه‌های جهاد و متخصصین آماده‌به‌کار در حوزه‌های مکانیک و الکترونیک روی آنها کار می‌کردند و به‌اصطلاح تعمیرات تخصصی روی قطعات انجام می‌دادند.
شکراله زاده با بیان اینکه البته بودجه کافی در زمان جنگ برای تأمین بسیاری از ابزارها وجود نداشت گفت: به‌عنوان‌مثال اگر یک موشک تاو به جبهه برای استفاده حمل می‌شد در همان زمان استفاده، مشخص می‌شد که این موشک سالم است یا معیوب و این مساله بسیار اهمیت داشت چراکه بعضاً سرنوشت یک عملیات با چنین مسائلی گره‌خورده بود.
در این راستا نیروهای جوان و متخصص جهاددانشگاهی به همراه برخی اعضای هیات علمی دانشگاه پروژه‌ای ضرب‌الاجلی در این زمینه انجام دادند که دستگاه تست‌کننده این نوع موشک ضد تانک را طراحی کرده و ساختند.
وی با بیان اینکه در این زمینه دو پروژه انجام شد یکی اینکه سیستم الکترومدار موشک قبل از حمل به جبهه مورد تست و ارزیابی قرار می‌گرفت و موشک‌هایی که در این زمینه با مشکل روبه‌رو بودند، تعمیر می‌شدند و اینکه اطمینان پیدا کنیم که موشک هنگام استفاده، شلیک می‌شود و درست عمل می‌کند گفت: دومین پروِژه کم‌هزینه کردن مساله آموزش رزمندگان درشلیک موشک اهمیت بسیاری داشت، چراکه به‌عنوان‌مثال اگر رزمنده‌ای در این زمینه می‌خواست آموزش ببیند باید چند موشک شلیک می‌کرد اما این مساله هزینه زیادی برای کشور در آن زمان داشت؛ بنابراین دستگاه شبیه‌ساز این موشک ساخته شد که برای آموزش مورداستفاده قرار می‌گرفت.
عراقی‌ها با جنگ روانی دقیقا از چیزی می ترساندیم که از آن بیم داشتند
دکتر خسرو قبادی عضو هیات علمی جهاددانشگاهی فعالیت‌های این نهاد در دوران دفاع مقدس را به دو دوره تقسیم می‌کند و ادامه می‌دهد: شرایط ایران در دوره‌ی اول، جهاددانشگاهی را به سمت انجام پژوهش در حوزه‌ی جنگ روانی برد و این نهاد انقلابی خوراک تبلیغاتی مناسبی برای ایجاد جنگ روانی با دشمن تهیه می‌کرد که پژوهش‌های این نهاد بعد از جنگ نیز در این حوزه ادامه پیدا کرده و در قالب چندین مجلد کتاب چاپ و منتشر شده است.
رییس سابق پژوهشگاه علوم انسانی جهاددانشگاهی با بیان اینکه براساس پژوهش‌های میدانی، عراقی‌ها را در جنگ روانی دقیقا از چیزی می ترساندیم که از آن بیم داشتند ادامه داد: محققان جهاددانشگاهی با توجه به کمبود سلاح‌ها و تجهیزات نظامی ایران در برابر دشمنی که شرق و غرب و کشورهای منطقه از طریق ارسال تجهیزات نظامی و کمک‌های مالی از او حمایت می‌کردند، برای تضعیف روحیه ارتش عراق و در واقع حصول پیروزی با تلفات انسانی و هزینه‌های نظامی کم‌تر، به تحقیق در حوزه‌ی عملیات جنگ روانی پرداختند.
وی با اشاره به چگونگی اجرای این جنگ روانی گفت: جهاددانشگاهی با اعزام نیروهای پژوهشی و تحقیقاتی به جبهه‌های جنوب و مرکزی، تحقیقات میدانی با تکنیک «پرسش‌نامه» را از اسرای عراقی که در جبهه به اسارت درآمده و برای انتقال به شهرها آماده می‌شدند، آغاز کرد و گزارش تحقیقات به مرکز عملیات جنگ روانی سپاه ارسال می‌شد.
این مدیر جهادی با بیان اینکه این گزارشات، بسیار مورد توجه آنها واقع شد ادامه داد: برای مثال به نقل از یکی از پژوهشگران آن دوران، این پژوهشگران از اسرای عراقی می‌پرسیدند چه چیزی شما را می‌ترساند و به وحشت می‌اندازد؟ بسیاری از اسرا گفته بودند از اینکه متوجه بشویم شما بخش‌های درمانی و اورژانسی بیمارستان‌های ما را بمباران کرده‌اید بسیار می‌ترسیم؛ چون فکر می‌کنیم اگر زخم کوچکی هم برداریم به دلیل فقدان تجهیزات پزشکی می‌میریم.
دکتر قبادی تاکید کرد: براساس این تحقیقات میدانی، پژوهشگران به بخش عملیات روانی جنگ توصیه کرده بودند شما در تبلیغات بگویید، بیمارستان و تجهیزات پزشکی فلان خط، در یک عملیات ضربتی به دست نیروهای ایران افتاد یا در یک عملیات جنگ روانی و تبلیغاتی، اعلام کنید آن‌جا را بمب‌باران کرده‌اید و... یا آنها در پرسش‌نامه‌ها اعلام کردند که از «هلی برد» و از اینکه نیروهای ایرانی پشت سر آنها پیاده شوند، بسیار وحشت دارند و همین اطلاعات خوراک خوبی برای عملیات جنگ روانی فراهم می‌کرد.
جهادی که همچنان ادامه دارد
همانگونه که اشاره شد این نهاد از همان سال تشکیل که مصادف با شروع سال جنگ تحمیلی بود، علاوه بر حضور مستقیم اعضایش در دفاع مقدس، با توجه به حیثیت علمی دفاعی که به‌عنوان رویکرد غالب خود نسبت به جنگ اتخاذ کرده بود در دو حوزه دفاع سخت و نرم فعالیت داشت که برنامه‌هایی چون تهیه و طراحی قطعات نظامی تا تولید و ارتقاء توان دفاعی در برابر دشمنان و در کنار آن تلاش در جهت مدیریت و اقدامات فرهنگی مؤثر در جنگ را شامل می‌شد.
در دفاع مقدس، تمام توان نیروی انسانی متعهد جهاد و توان تکنولوژیک آن که بیشتر در حوزه‌های فنی، مهندسی و آموزشی بود، در خدمت رفع نیازهای متنوع و ضروری نظام اسلامی قرار گرفته است و به حمدالله این جهاد همچنان ادامه دارد.
سروش