چرا برنامه‌های توسعه‌ای، به توسعه منتهی نمیشود؟
دانشیار مرکز مطالعات مدیریت و توسعه فن‌آوری دانشگاه تربیت مدرس، مواردی چون برنامه‌ناپذیر بودن ایران و ایرانی، وجود مسائل فرهنگی در ایران، ضعف سیستم مدیریت، حکمرانی و نظام اجرایی کشور و اشتباه در اتخاذ راهبردها، نبود برنامه و اقتصاد برنامه‌ای را از علل محقق نشدن برنامه‌های توسعه‌ای برشمرد.
به گزارش روابط عمومی سازمان جهاد دانشگاهی تهران، نشست تخصصی نقد و بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه در محل پژوهشکده مطالعات توسعه جهاد دانشگاهی تهران برگزار شد.
در این نشست که برنامه هفتم توسعه از جنبه‌های حکمرانی و مدیریت بررسی شد، دکتر «مهدی مرتضوی»، دانشیار مرکز مطالعات مدیریت و توسعه فن‌آوری دانشگاه تربیت مدرس، دکتر «بتول کیایی»، مدیر گروه پژوهشی و دکتر «حمید هاشمی»، عضو هیئت علمی گروه پژوهشی مدیریت و تعالی عملکرد پژوهشکده مطالعات توسعه سازمان جهاد دانشگاهی تهران حضور داشتند.
دکتر مرتضوی، با طرح این پرسش که چرا برنامه‌های توسعه، باعث توسعه نمیشود؟ با مرور تاریخ برنامه‌ریزی در ایران و برنامه‌های عمرانی، در ادامه پاسخ‌های مختلف به این پرسش را ارائه و دیدگاه‌های مختلف در این‌باره را مطرح کرد.
وی، مواردی چون برنامه‌ناپذیر بودن ایران و ایرانی، وجود مسائل فرهنگی در ایران، ضعف سیستم مدیریت، حکمرانی و نظام اجرایی کشور و اشتباه در اتخاذ راهبردها، نبود برنامه و اقتصاد برنامه‌ای را از علل محقق نشدن برنامه توسعه برشمرد.
شاخص‌های ملی و منطقه‌ای ایران گویای تحقق نیافتن برنامه‌های توسعه‌ای پس از انقلاب است
این دانشیار مرکز مطالعات مدیریت و توسعه فن‌آوری دانشگاه تربیت مدرس در ادامه اظهار کرد که آمار و شاخص‌های ملی و منطقه‌ای ایران گویای تحقق نیافتن برنامه‌های توسعه‌ای پس از انقلاب است. اگرچه منطق، نظام و فرآیند برنامه‌ریزی کشور مشارکتی بودن برنامه را الزام می‌کند، اما چون برنامه‌ریزی برای دست‌اندرکاران به‌مانند آئین و وظیفه تلقی می‌شود، از این‌رو به متدولوژی و مسائل اجرای آن دقت و توجه جدی نمیشود.
دکتر مرتضوی ادامه داد: از دیگر دلایل محقق نشدن برنامه‌های توسعه‌ای می‌توان به نبود برنامه برای دیگر ارکان حکومت شامل برنامه توسعه پارلمان، قوه قضائیه، نهادهای عمومی غیردولتی، در کنار برنامه توسعه قوه مجریه اشاره کرد. هم‌چنین حجم زیاد قوانین و نداشتن توفیق در خلق قوانین جدید بجای اصلاح قوانین، از دیگر علل تحقق نیافتن اهداف برنامه توسعه است.
وی خاطرنشان کرد: به‌نظر می‌رسد در برنامه توسعه هفتم به شرایط صفر کشور، تحریم و وضعیت اقتصادی کشور هم توجه نشده است.
این دانشیار مرکز مطالعات مدیریت و توسعه فن‌آوری دانشگاه تربیت مدرس با بیان این‌که برنامه‌های دیگری چون طرح تحول دولت مردمی به موازات انجام می‌شود، ادامه داد: نداشتن انطباق تقویم سیاسی با تقویم برنامه‌ای کشور و موارد متعدد دیگر را می‌توان به‌عنوان نقد یادآور شد.
دکتر مرتضوی با بیان این‌که این برنامه نکات مثبت فراوانی هم دارد، در ادامه تصریح کرد: پیشنهاد من اصلاح نظام مدیریتی و حکمرانی حتی در قالب یک برنامه توسعه مستقل است.
وجود برنامه محلی، اصلاح نظام بودجه‌ریزی، اختصاص منابع کافی و بودجه‌ریزی مناسب از راه‌حل‌ها
وی افزود: ما نیازمند برنامه محلی، اصلاح نظام بودجه‌ریزی، اختصاص دادن منابع کافی و بودجه‌ریزی مناسب و گرایش نداشتن آن به تمرکز و در بالاترین سطح به برنامه توسعه ملی هستیم.
این دانشیار مرکز مطالعات مدیریت و توسعه فن‌آوری دانشگاه تربیت مدرس پیشنهاد داد که مشارکت‌ها از طریق ایجاد پارلمان بخش خصوصی جلب و از آن در حوزه‌های برنامه‌ریزی و نظارت استفاده شود. خزانه محلی در کنار خزانه ملی، نظام مدیریت محلی در کنار نظام مدیریت ملی، تشکیل و از درآمدهای نفتی، جدا و از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور استفاده شود.
در ادامه این نشست، دکتر بتول کیایی، مدیر گروه پژوهشی مدیریت و تعالی عملکرد جهاد دانشگاهی تهران ضمن معرفی بستر، برنامه توسعه هفتم را بیان کرد و با ذکر نکات مثبت آن دیدگاه خود را در خصوص برنامه هفتم توسعه ارائه کرد.
رویکرد برنامه توسعه هفتم مسأله‌محور و تلاش برای تحقق عدالت است
وی درباره ویژگی‌های برنامه هفتم توسعه توضیح داد: رویکرد برنامه، مسأله‌محور و تلاش برای تحقق عدالت است. دو محور توجه به اصلاح ساختار و بازطراحی ساختار در متن برنامه دیده و رویکرد حکمرانی نسبت به مسائل کشور در آن مشاهده می‌شود.
مدیر گروه پژوهشی مدیریت و تعالی عملکرد جهاد دانشگاهی تهران در ادامه خاطرنشان کرد: توجه به مدیریت کسب و کار و بهره‌وری خدمات، محصولات و نیروی انسانی را می‌توان در این برنامه توسعه‌ای مشاهده کرد.
دکتر کیایی ادامه داد: از دیگر موضوعات قابل مشاهده در این برنامه می‌توان به تفکیک مسایل حاکمیتی از تصدی‌گری به لحاظ حکمرانی و هماهنگی بین دستگاه‌ها اشاره کرد، اما در احکام تفاوت وجود دارد.
وی با بیان این‌که کاهش هزینه‌ها و کوچک‌سازی مواردی است که مد نظر برنامه‌ریزان در این برنامه توسعه‌ای قرار گرفته است، در ادامه تصریح کرد: در ابتدای هر فصل اهداف کمی را می‌توان ملاحظه کرد اما واقع‌بینانه بودن آن‌ها جای پرسش دارد.
دکتر حمید هاشمی هم با بیان نقطه‌نظرات و دیدگاه‌های خود پیرامون معایب فرآیند و نظام برنامه‌ریزی و برنامه هفتم توسعه در ادامه بر ضرورت مشارکت گسترده‌تر آحاد دانشگاهیان و پژوهشگران مراکز علمی در تدوین، ارزیابی نظارت بر اجرا و نتایج برنامه هفتم توسعه در قالب داشبورد و همکاری در تهیه پیش‌نویس برای برنامه هشتم از هم‌اکنون تأکید کرد.
نگاه ما به حکمرانی باید تغییر کند
وی افزود: حکمرانی در دنیای امروز مقوله‌ای علمی و پیچیده است و هر روز با پدیده‌ای جدیدتر خصوصاً در حوزه فن‌آوری‌های نوین مواجه می‌شویم، از این‌رو باید نگاه ما به حکمرانی تغییر کند.
عضو هیئت علمی گروه پژوهشی مدیریت و تعالی عملکرد پژوهشکده مطالعات توسعه جهاد تهران گفت: پس ما نیازمند یک حکمرانی نو هستیم که بر درکی صحیح از مقتضیات حکمرانی در دنیای امروز منطبق باشد.
دکتر هاشمی خاطرنشان کرد: اما میزان تحقق برنامه‌های پیشین کشور گویای آن است که اصول و سیاست‌های توسعه‌ای برای برنامه‌ریزان و مجریان برنامه هنوز مشخص و معلوم نیست. چون از مشارکت و اقناع، اولویت‌گذاری اهداف و محدودیت منابع برای تحقق برنامه‌ها کمتر بهره برده‌اند.
این عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی تهران افزود: از طرفی هنوز در ایران به سیر تحول برنامه‌ریزی در دنیا از برنامه‌های تکلیفی و دستوری به سمت برنامه‌های ارشادی، رهنمون‌ساز و تنظیم برنامه به‌عنوان سند و تفاهم‌نامه‌ای میان سیاستگذاران، برنامه‌ریزان، مدیران و ذ‌ی‌نفعان برنامه برای دستیابی سریع به اهداف توجه نشده است.
براساس این گزارش، پژوهشکده مطالعات توسعه سازمان جهاد دانشگاهی تهران، نشست‌های تخصصی نقد و بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه را با حضور صاحب‌نظران و با هدف کمک به اجرای موفق برنامه‌های ملی و با مأموریت تولید و انتشار دانش از جنبه‌های اقتصادی، «اجتماعی – فرهنگی»، آموزش و توسعه منابع انسانی، حکمرانی و مدیریت برگزار می‌کند.
سروش