دکتر دهقانی در تشریح جدیدترین برنامه‌های تغییر و تحول در این نهاد تأکید کرد
ضرورت توجه به نوآوری برای کاربردی کردن محصولات حاصل از فن‌آوری
دکتر «روح‌الله دهقانی فیروزآبادی»، رئیس جهاد دانشگاهی با اشاره به برنامه‌های تغییر و تحول در این نهاد و استفاده از ظرفیت فرهنگی و رسانه‌ای جهاد دانشگاهی در خصوص موضوع «جهاد تبیین»، در ادامه با تأکید بر ضرورت توجه به نوآوری برای کاربردی کردن محصولات حاصل از فن‌آوری در ادامه مأموریت اصلی امروز جهاد دانشگاهی را فعالیت در حوزه نوآوری برشمرد و افزود: از این‌رو می‌گوئیم جهاد دانشگاهی زیست‌بوم نوآوریِ نخبگان ایران خواهد شد.
به گزارش روابط عمومی سازمان جهاد دانشگاهی تهران، متن گفت‌وگو را در ذیل می‌خوانید:
- پس از ۴۲ سال از فعالیت جهاد دانشگاهی این نهاد را چگونه می‌بینید؟
بهترین تعبیرها از نهاد جهاد دانشگاهی، آنچه بوده و آنچه می‌بایست می‌شد و مأموریت‌هایش را در کلام رهبری پیدا می‌کنیم. حضرت آقا جایی از نهاد مولود انقلاب نام می‌برند و جایی دیگر به جریان نخبگانی جهاد دانشگاهی به‌عنوان یکی از ارکان حاکمیت اشاره دارند. جهاد دانشگاهی در سال‌های گذشته فراز و نشیب بسیاری را از سر گذرانده است، بسیاری از جاها مؤثر، افتخارآفرین بوده و خیلی جاها توانسته رفع‌کننده مشکلات کشور باشد.
به‌عنوان‌مثال در بحث زیست‌فن‌آوری جریان‌سازی آن از جهاد دانشگاهی آغاز شده است. زمانی که در کشورمان حتی کسی به حوزه زیست‌فن‌آوری توجه نداشت، جهاد دانشگاهی در بالاترین سطح ممکن در این حوزه فعالیت داشت. به‌قدری که مورد توجه رهبر انقلاب قرار گرفت و جریان زیست‌فن‌آوری از آنجا در کشور آغاز شد. در کنار آن‌یک جاهایی هم این نهاد ضعیف یا منفعل بوده است، اما در مجموع فراز نشیب‌ها را نگاه کنیم امروز جهاد دانشگاهی نهادی است با چند ویژگی که در ادامه اشاره می‌کنم.
نخستین ویژگی جهاد دانشگاهی آن است که نیروی انسانی توانمند و قوی دارد. تقریباً می‌توان گفت کمتر نهادی در کشور پیدا می‌شود که خودش عملیات کند، یعنی کار صف هم انجام دهد و در آن این مقدار نیروی توانمند، فن‌آور و نوآور حضور داشته باشد. پس نخستین موضوعی که می‌توان به جهاد دانشگاهی اختصاص داد داشتن نیروی انسانی توانمندی است که در این نهاد پرورش‌یافته‌اند، چه کسانی که در این نهاد فعال‌اند و یا کسانی که از این نهاد مأمور شده و در سایر بخش‌ها فعالیت‌شان را ادامه می‌دهند. این‌یک علامت است که نشان می‌دهد جهاد دانشگاهی یک نهاد انسان‌پرور بوده است.
ویژگی دیگر این نهاد دستآوردهای فن‌آورانه آن است، امروز جهاد دانشگاهی صاحب یک سری فن‌آوری‌ها، دانش‌ها و نوآوری‌های خاص است که عمدتاً بر اساس نیازهای کشور و مأموریت‌هایی که به جهاد دانشگاهی محول شده پدید آمده‌اند. سومین ویژگی، جهاد دانشگاهی به برکت ۴۲ سال زحمت و تلاش کسانی که در این مجموعه کار کرده‌اند ایجاد یک برند و نام معتبر است. برای برخی مسئولان و یا برخی صنایع جهاد دانشگاهی آن‌قدر از نظر ارزش برند بالاست که آن را قابل قیاس با دانشگاه‌های خوب کشور ندانسته و شأن جهاد را بسیار بالاتر می‌دانند.
نکته دیگری که در رابطه با جهاد دانشگاهی وجود دارد، بیش از ۴۰ سال تجربه بوده که در جهاد دانشگاهی متمرکز شده است. از زیرساخت و شبکه جهاد دانشگاهی در سطح کشور هم ویژگی دیگر آن است. به‌هرحال یک نهاد عمومی غیردولتی متمرکز در حوزه فن‌آوری و نوآوری که تقریباً در همه کشور فضا، امکانات و ارتباط داشته و با نهادهای کشوری و لشکری ارتباط دارد. این پنج ویژگی یک خلاصه‌ای از جهاد دانشگاهی امروز است.
- از روزی که شما فعالیت خود را در جهاد دانشگاهی آغاز کردید از طراحی یک زیست‌بوم جدید نوآوری با تکیه بر مفهوم خاص جهاد سخن گفتید. این زیست‌بوم جدید چیست؟ چگونه شکل می‌گیرد و چه ویژگی‌هایی دارد؟
در سخنان رهبری به نکته‌ای خیلی اشاره می‌شود و پیش از آنکه ایشان بفرمایند ما مسائل کشور را حل کنیم و کار تحقیقاتی و پژوهش انجام دهیم به «پرورش نخبگان مؤمن و انقلابی» تأکید ویژه دارند. این موضوع را می‌توانیم در سرتاسر سخنان رهبری مشاهده کنیم. قبل از آنکه فناوری، نوآوری و یا یک محصول ارزش داشته باشد، برای حضرت آقا، انقلاب و کشور، پرورش نیروی انسانی ارزش دارد.
نیروی انسانی روی پل پرورش نمی‌یابند. نیروی انسانی در اقتصاد و پروژه پرورش پیدا نمی‌کند. نیروی انسانی در یک محیط زندگی کامل پرورش پیدا می‌کند، بنابراین جهاد دانشگاهی اگر بخواهد به مأموریت اصلی که به آن سپرده شده، یعنی نقش‌آفرینی در تربیت نیروی انسانی نخبه، باید جایی باشد برای زندگی، یعنی من باید بتوانم با جهاد دانشگاهی زندگی کنم، در جهاد یاد بگیرم، در جهاد کارکنم و در جهاد دانشگاهی توسعه محصول دهم.
پس همه مفاهیم یک کلمه را به ما گوشزد می‌کند و آن‌هم این است که جهاد دانشگاهی بنگاه، کارخانه آزمایشگاه، دانشگاه نباید باشد. به معنی خاص کلمه‌اش جهاد دانشگاهی باید محلی برای زندگی باشد. از همین‌رو می‌گوئیم جهاد زیست‌بوم است، یعنی محلی برای زندگی است.
حال پرسشی که مطرح می‌شود آن است، زیست‌بوم برای چه کسانی؟ چون در این کشور زیست‌بوم بسیار داریم، اما یک ویژگی در جهاد وجود دارد و آن نخبگان هستند. در کشور نخبگان هم زیاد داریم، نخبگان علمی، نخبگان فن‌آوری و... اما معتقدم جهاد دانشگاهی زیست‌بوم نخبگان علمی کشور است.
زیست‌بوم توسعه فن‌آوری هم در این سال‌ها در کشور خوب توسعه پیدا کرده است، اگرچه خود جهاد نیز یکی از زیست‌بوم‌های نخبگان توسعه فن‌آوری بوده و هست. شرکت‌های دانش‌بنیان، آزمایشگاه و پژوهشگاه‌های صنعتی و کاربردی واقعاً خودشان زیست‌بوم برای فن‌آوران و نخبگان حوزه فن‌آوری هستند، اما آن چیزی که امروز کشور به آن نیاز دارد نوآوری است. این همه علم در کشور تولیدشده و در حال تبدیل به فن‌آوری است که در جایی باید به محصولی تبدیل شود که مردم از آن استفاده کنند. باید جایی کاربردی شده و به کار می‌آید و یا راه حلی که مسائل کشور را حل کند. ما به نظامی نیاز داریم که این علوم و فن‌آوری‌های ایجادشده را به نوآوری برساند. در این سال‌ها به معنی واقعی کلمه به مفهوم نوآوری کمتر توجه شده است. از آنجایی‌که جهاد دانشگاهی همیشه باید برود آنجایی فعالیت کند که کمتر به آن توجه شده است، این موضوع مورد توجه قرار گرفت.
زمانی کشور به توسعه فن‌آوری نیاز داشت که جهاد هم آغاز کرد و 20 تا 30 سال پیش و قبل از آنکه بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان امروز دست‌به‌کار شوند و اصلاً مفاهیمی تحت‌عنوان شرکت‌های دانش شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح‌شده باشد، فن‌آوری‌های دانش‌بنیانی در جهاد دانشگاهی تولید شد. خدا را شکر که امروز در این حوزه کشور به بلوغ رسیده است و زیر ساختار خوبی در حوزه فن‌آوری وجود دارد، اما جای نوآوریِ واقعی و نوآوریِ مأموریت‌گرا در کشور خالی است.
مأموریت اصلی که امروز در جهاد دانشگاهی قائل هستیم و می‌دانیم آنجا جهاد دانشگاهی می‌تواند ارزش خود، متفاوت بودن و تمام این ویژگی خاص را نشان دهد، حوزه نوآوری است، از این‌رو می‌گوئیم جهاد دانشگاهی زیست‌بوم نوآوریِ نخبگان ایران که این مأموریت بر مبنای واقعیت‌های امروز جهاد تعریف شده است.
به امید آن روزی که آن‌قدر توسعه نوآوری در کشور رونق گیرد تا جهاد دانشگاهی مأموریت‌های جدیدتری را بر عهده بگیرد.
- با توجه به سخنان بیان‌شده، نقشه راه فعالیت جهاد دانشگاهی برای رسیدن به این نوآوری در دوره جدید چیست؟ چه برنامه‌ای برای تغییر و تحول در این نهاد دارید و استفاده از ظرفیت نیروهای جهادی چه جایگاهی در اجرای این برنامه‌ها دارد؟
در ابتدا باید تأکید کنم که این نقشه راه برای من نیست و من نیز یک عضو جهاد دانشگاهی هستم، بنابراین هر نقشه راهی قرار است در آینده تدوین شود باید با کمک جهادگران باشد. هم‌چنین بر مبنای یک منطقی نوآوری و آن‌هم نوآوریِ مأموریت‌گرا عرصه فعالیت جهاد دانشگاهی قرارگرفته است.
ما یکسری نوآوری‌های اقتصادگرا داریم که هدف آن‌ها اقتصادی و ورود به توسعه محصول جدید و کسب و درآمد است. در کشور نوآوری‌های فرهنگی هم داریم، کسانی در آن زمینه حرکت می‌کنند و یا انواع دیگری از نوآوری‌ها، اما آن چیزی که در جهاد باید باشد، نوآوریِ مأموریت‌گرا است، چون کلمه جهاد در خود یکسری مفهوم دارد. وقتی می‌گوئیم جهاد یا چند چیز می‌افتیم، یکی کار سخت است، به کار آسان جهاد نمی‌گویند. شدت و حدت دارد و شب و روز نمی‌شناسد. جهاد یعنی کاری که یک هدف عالی پشتش است. چرا تلاش، همت و پشتکار نمی‌گوئیم؟ وقتی می‌گوئیم جهاد یک مفهوم خاص کنار کارش قرار می‌گیرد و یعنی کاری که برای آرمان و ارزش است، کاری که برای خداست.
با توجه به مطالب گفته‌شده، وقتی‌که می‌گویم جهاد دانشگاهی باید بشود زیست‌بوم نوآوریِ نخبگان ایران، خصوصاً در حوزه نوآوری‌های مأموریتی، نخستین موضوع آن است که باید تلاش کنیم ابتدا زیست‌بوم شویم، چون فرد درجایی زندگی می‌کند که در آن حس خوبی داشته باشد، احساس امنیت و رفاه کند، بنابراین نخستین کاری که باید در نقشه تحولی واحدها و پژوهشکده‌های جهاد دانشگاهی و هرجایی که نام این نهاد را در کنار خود دارد انجام شود آن است که به فضل خدا و کمک نیروهای جهادی تبدیل شود به‌جایی که نخبگان کشور آرزوی حضور در آن را دارند. این موضوع خود یک تحول جدی می‌خواهد.
در بحث نوآوری‌های مأموریت‌گرا هم باید یک سری مأموریت‌های کلان را جهاد دانشگاهی به عهده گیرد تا این اتفاق‌ها رقم بخورد. جهاد دانشگاهی زمانی که در ۴۲ سال پیش تشکیل شد با توجه به شرایط کشور مأموریت‌هایی به آن سپرده شد، اما امروز در طلیعه گام دوم انقلاب اسلامی هستیم. موضوع تحول آن‌قدر جدی است که رهبری از چهل سال دوم به‌عنوان گام دوم انقلاب نام می‌برند. دیگر موضوع اصلاح و یا به‌روزرسانی مأموریت مطرح نیست. در گام دوم انقلاب، زمان آن رسیده تا جهاد دانشگاهی با این تجربه عظیم و نیروی انسانی توانمند، شبکه گسترده در کشور و استعدادهایی که در آن وجود دارد و برندی که پیدا کرده است، اجرای مأموریت‌های کلان را بر عهده گیرد.
جهاد دانشگاهی به همان نسبت برای اجرای مأموریت‌های بزرگ نیازمند تغییر ساختار و فرآیندهاست، چون آنچه امروز در این نهاد داریم، ساختاری شبیه به دانشگاه است که با توجه به مأموریت‌های فعلی جهاد دانشگاهی تعریف شده است. اگر قرار باشد بخواهیم مسائل بزرگ ملی را حل کنیم و کارهای بزرگ انجام دهیم، قطعاً به ساختارهای بزرگ‌تر، مجموعه‌های چابک‌تر و راهکارها و راهبردهای جدیدتر نیاز داریم.
نکته دیگر در نقشه تحولی جهاد، توسعه دستآوردهای کنونی این نهاد است، چون برکنار نگاه به آینده برای گرفتن مأموریت‌های جدید، نگاهی به گذشته هم داریم و باید آنچه جهاد دانشگاهی در این سال‌ها به دست آورده را به نتیجه رسانده و به محصول تبدیل کنیم.
هم‌چنین باید توجه داشته باشیم که جهاد دانشگاهی در حال حاضر این پتانسیل را دارد که به‌عنوان یک نهاد متولی تحول و نوآوری منطقه‌ای و بلکه بین‌المللی مطرح شود. جهاد گام دوم انقلاب اسلامی باید تأثیرگذاری جدی منطقه‌ای و بین‌الملل داشته باشد. واقعاً دور نیست روزی که ما بتوانیم به کشورهای دوست و همسایه و یا کشورهایی که می‌توانیم با آن‌ها کار کنیم، ارتباط داشته باشیم. دور نیست بتوانیم نخبگان کشورهای دیگر را نیز در جهاد داشته باشیم.
- در رابطه با این مأموریت‌ها کمی بیشتر توضیح دهید. آن‌ها در چه حوزه‌ها و موضوعاتی هستند؟
در کشور مسائل کلان بر زمین‌مانده کم نداریم. در حوزه‌های انرژی، آب، پسماند، سلامت و امنیت غذایی مأموریت‌ها کم نیستند، اما برای آغاز باید سراغ حوزه‌هایی رویم که در آن‌ها تجربه داریم. شاید بشود ۵ تا ۷ موضوع را نام برد که جهاد دانشگاهی در آن‌ها صاحب‌نام است. به‌طور مثال در حوزه‌های فن‌آوری‌های جدید و محصولات پیشرفته پزشکی(سلول درمانی، ژن‌درمانی و مهندسی بافت)، نفت و فعالیت‌های مرتبط، امنیت غذایی، کشاورزی، دامداری و شیلات(تکنولوژی‌های مختلف هوشمندسازی ماشین‌آلات، اصلاح نژاد، تولید بذرهای هیبریدی) جهاد شاخص است، بنابراین در نقطه آغاز قطعاً باید جهاد دانشگاهی مأموریت‌هایی را بر عهده بگیرد که متناسب با آن در این چهل سال تجربی‌هایی را به دست آورده است.
اما نکته مهم آن است که جهاد دانشگاهی همیشه باید یک نگاه ناظر به آینده داشته باشد، بنابراین یکی از جدیدترین حوزه‌هایی که در تشکیلات جدید خواهیم داشت، مجموعه‌های رصد و نگاه به آینده فن‌آوری و نوآوری دنیاست، چون نمی‌توانیم بدون آنکه بدانیم در دنیا چه اتفاقی در حال افتادن است، همان کار خودمان را انجام دهیم.
صراحتاً رهبر انقلاب این انتظار را از جهاد دانشگاهی و مجموعه‌های مشابه دارند که سراغ حرف نو روند که مشابه آن در دنیا نیست. آینده جهاد دانشگاهی را این‌ها خواهند ساخت، اگر صرفاً قرار باشد بر مبنای تکنولوژی‌ها و نوآوری‌هایی که در دنیا وجود دارند، فعالیت کنیم دوباره پس از 10 سال جهاد دانشگاهی یک‌نهاد پیر می‌شود.
در دوره گام دومی جهاد دانشگاهی یک مطلب مهم استفاده از همه ظرفیت‌های موجود در کشوراست که شامل ظرفیت دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان، صنایع تولیدی و ... برای انجام مأموریت‌هایی که می‌خواهد بر عهده گیرد، است.
به‌طور مثال اگر به جهاد دانشگاهی مأموریتی سپرده شود، ۳۰ تا ۴۰ درصد امور در جهاد دانشگاهی انجام می‌شود و مابقی از ظرفیت‌های موجود کشور استفاده خواهد شد، از این‌رو در دیپلماسی فن‌آوری و نوآوری آینده جهاد دانشگاهی تعاملات با شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها و... بسیار پررنگ خواهد بود، بنابراین به‌جای این‌که دانشجو بگیریم و در دانشگاه خودمان تربیت کنیم و یا عضو هیئت‌علمی جذب کنیم، ترجیح می‌دهیم از دانشجویان و اعضای هیئت‌علمی برتر کشور استفاده کنیم. همه مؤسسات مشابه جهاد دانشگاهی در دنیا در کنار اعضای علمی ثابتی که دارند، بخش بزرگی از نیروهای علمی اعضای افتخاری و موضوعی هستند که در جهاد دانشگاهی عضو این نهاد می‌شوند، چون اگر بخواهیم مأموریت ملی به عهده بگیریم نگاه صرفاً با آنچه داریم قطعاً پاسخگو نخواهد بود و باید نگاهمان ملی باشد.
- آموزش و پژوهش جهاد دانشگاهی در این زیست‌بوم نوآوری چگونه تعریف می‌شوند؟
پژوهش و آموزش فرآیندی همیشگی است. در زنجیره تبدیل اندیشه به ارزش سه حلقه مهم علم، فن‌آوری و نوآوری داریم. در هر سه حلقه، آموزش و پژوهش مفهوم خود را دارد. از آموزش دانش، دانشمند خارج می‌شود و از آموزش علم عالم. هم‌چنین از آموزش فن‌آوری تکنسین خارج می‌شود و از آموزش نوآوری مخترع درمی‌آید. تاکنون در حوزه آموزش علم خوب کارکرده‌ایم و دانشمند پرورش داده‌ایم. در آموزش فن‌آوری هم وضعیت بد نیست و تکنسین‌های خوبی داریم، مثل کاری که تا حدودی دانشگاه‌های فنی حرفه‌ای و علمی کاربردی انجام می‌دهند، اما در حوزه آموزش نوآوری به کار جدی نیاز داریم، بنابراین اگر جهاد دانشگاهی بخواهد در حوزه آموزش کار کند، با همان منطقی که سراغ جاهایی می‌رود که کسی نرفته است و سخت باشد، فعالیتمان آموزش نوآوری و تربیت مخترع است. آن‌هم تربیت سیستمی مخترع، نه مخترعی که خدادادی مخترع است. مهم این است که من بتوانم یک آدم معمولی را به یک مخترع معمولی تبدیل کنم. کار سختی است و در آموزش نوآوری قطعاً باید برنامه‌ریزی کنیم.
پژوهش هم به همین شکل است، خروجی پژوهش علم مقاله می‌شود. در این حوزه دانشگاه‌ها کارشان را انجام می‌دهند و ما علاقه‌مند ورود به این حوزه نیستیم، مگر این‌که اتفاق بیفتد. در برخی زمینه‌ها مقالاتی داریم که اشکالی ندارد، اما برنامه هدفمند فعالیت در حوزه فوق را نداریم، اما در خروجی پژوهش فن‌آوری که نتیجه‌اش می‌شود خلق پتنت و روش کماکان فعالیتمان ادامه دارد،اما مسأله مهم پژوهش نوآوری است که در خروجی‌های فن‌آوری، پژوهش می‌کند و با به هم‌رسانی، آن را تبدیل به نوآوری می‌کند. نقطه ثقل فعالیت‌های جهاد دانشگاهی چه در آموزش و چه در پژوهش حوزه نوآوری است. البته با توجه به سابقه حوزه آموزش فن‌آوری و پژوهش فن‌آوری در جهاد دانشگاهی کماکان فعالیت خواهیم داشت.
- در زمینه استفاده از ظرفیت فرهنگی و رسانه‌ای جهاد دانشگاهی در رابطه با موضوع مهم «جهاد تبیین» چه برنامه‌هایی دارید؟
صراحتاً با انجام فعالیت فرهنگی به شیوه سنتی که نهادهای دیگری هم‌چون دانشگاه‌ها متولی آن هستند، موافق نیستم. معتقدم اگر از نوآوری حرف می‌زنیم در حوزه فرهنگی هم باید نوآوری داشته باشیم، بنابراین جهاد دانشگاهی به حوزه قوی‌تر فن‌آوری‌های نرم و فرهنگی نیاز خواهد داشت.
جهاد تبیین با رسانه، فیلم، محتوا، انیمیشن و... انجام می‌شود. اگر می‌خواهیم کاری در حوزه تبیین انجام دهم دیگر با روش‌های سنتی و قدیمی پاسخگو نیست و حتی جهاد تبیین هم موفقیتش درگرو نوآوری‌های نرم فرهنگی و رسانه‌ای است.
به‌طور مثال در جبهه جنگ سخت‌افزاری یکی از مهم‌ترین ابزارها سلاح‌هایی است که در اختیار دارید. آن‌ها هرچقدر به‌روز و کاربردی باشند شما پیروز نبردید. در جنگی که طرف مقابل با نیزه و شمشیر به جنگ اسلحه و تفنگ رود بدیهی است که به‌احتمال خیلی زیاد شکست می‌خورد. در جهاد تبیین هم یک جنگی برپاست. طرف مقابل با ابزار رسانه همه کار انجام می‌دهد، اگر من می‌خواهم با آن مقابله کنم دیگر با روش‌های سابق هم‌چون برگزاری همایش و کنفرانس و... توان مقابله ندارم. این دقیقاً مثال مبارزه شمشیر و نیزه با توپ و مسلسل است.
اگر بخواهیم در این جبهه موفق شویم باید به سلاح‌های نوآورانه مانند محتوای ارزشمند و فاخر، ویدئو، صوت و محتوای دیگر رسانه‌ای مجهز شوم، بنابراین جهاد دانشگاهی هم وظیفه جدی‌اش می‌داند با تولید محصولات و نوآوری‌های فرهنگی بتواند با جریان ضد تبیین دستآوردهای جمهوری اسلامی ایران مقابله کند.
سروش