در نشست نقد کتب فلسفه دین عنوان شد: انتهای مسیر فلسفه دین، دفاع از مبانی دین است

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی تهران، نشست علمی نقد کتب فلسفه دین، از سلسله نشست‌های تخصصی«فصل سخن»، به همت مرکزسپهراندیشه سازمان جهاددانشگاهی تهران و با همکاری سازمان انتشارات جهاددانشگاهی، روز یکشنبه 24 بهمن‌ 95 دردانشکده ادبیات دانشگاه تهران برگزار شد.

محمد رضا بیات، عضوهیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، اولین سخنران این نشست بود که با اشاره به دغدغه توجه به فلسفه دین، اظهارکرد: دغدغه فلسفه دین در دوره معاصر توجه به باورهای دینی است. اگر تعریف دقیقی از فلسفه دین ارائه شود، بهتر می‌توان به این پرسش پاسخ داد که آنچه تحت عنوان فلسفه دین است، چیست؟

وی افزود: فلسفه دین به مبانی و پیش‌فرض‌های دینی و نیز به آموزه‌های مشترک می‌پردازد. آثارکلامی و نیز حوزه فلسفه دین درجه اول هستند، در همه آثار اهداف معطوف به یک موجود ذی‌شعور است. ترجمه آثار در حوزه فلسفه دین از دهه 70 تا به الان شروع شده و داوری یکسانی نمی‌توان در مورد آن‌ها داشت.

وی با تاکید بر گسترش نگاه نقادانه درجامعه گفت: در جامعه ما نقد کم است، ما باید عادت کنیم و با نگاه مثبت به نقدها نگاه کنیم، به لحاظ علمی‌بهترین روش بررسی ترجمه‌های کتب فلسفه دین، نقد علمی است.

بیات عنوان کرد: برخی فکر می‌کنند ترجمه راحت‌تر از تالیف است، حال واقعیت چیز دیگری است. در راستای ترجمه کتب فلسفه دین، هم کتب دست اول داریم و هم دست دوم، متاسفانه کتاب‌هایی برای ترجمه انتخاب می‌شوند که از روی دقت نیست. برخی کتاب‌ها 20 سال از ترجمه‌شان می‌گذرد، اما همچنان محل ارجاع هستند.

وی گفت: می‌توان تحت عنوان یک پایان‌نامه تمام کتب، مقالات، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه فلسفه دین را که طی 25 سال گذشته تالیف و ترجمه شده‌اند، گردآوری و دسته‌بندی کرد و یک گزارش از آن‌ها ارائه داد.

بیات یادآور شد: متاسفانه ارتباط با گروه‌های فلسفه در خارج از کشور کم است، دانستن اینکه اکنون چه مسائل و موضوعاتی آنجا مطرح است، اهمیت دارد. جامعه دانشگاهی با مباحث فلسفه دین درگیر نشده و برایش مسئله نیست، ترجمه‌ها باید به نحوی باشد که فلسفه دین دغدغه دانشجویان شود.

محسن جوادی، عضوهیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم، سخنران بعدی این نشست بود، وی در تعریف فلسفه دین و مشخصه‌های آثار فلسفه دین و تفکیک آن با سایر حوزه‌ها تاکید کرد: فلسفه دین به لحاظ ظاهری چیزی شبیه به فلسفه ریاضیات است. مشکل این است که در بخش ابتدایی این حوزه؛ دین‌پژوهی و دین شناسی، تداخل روش شناختی وجود دارد و در هر دو حوزه کلام و فلسفه دین، از روش فلسفه دین استفاده می‌کنند که باعث خلط مباحث می‌شود.

وی افزود: فارابی در تعریف کلام آن را علم مدافعه‌جویانه از آموزه‌های دینی می‌داند که عنصر اصلی آن غرض است، اگر به کلام فلسفی نگاه کنید، تفاوتی با فلسفه دین نمی‌بینید.

جوادی در رابطه با تعهد دینی فیلسوفان دینی و متکلمان گفت: متکلمان تعهد دینی دارند، اما ممکن است فیلسوف دین تعهدی به دین نداشته باشد، فلسفه دین و فلسفه اخلاق این مشکل را دارند و روش پژوهشی آن‌ها تداخل دارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تاکید کرد: فلسفه دین، از جنس تعلیم دین نیست و در مقام دفاع از مبانی دین قرار ندارد، اما خواهید دید در انتهای مسیری که فیلسوف طی می‌کند، همان نتیجه متکلمان حاصل می‌شود.

وی گفت: فلسفه دین به تعبیر دیگر به معنای تاملات فلسفی در خصوص مبانی دینی است و یا می‌توانند ناظر به فعالیت دین‌پژوهی باشند.

جوادی اظهار کرد: هر چه که تاب و تحمل فلسفه دین را داشته باشد، می‌تواند وارد این حوزه شود، به نوعی هرچه که قابل تامل باشد، می‌تواند در چارچوب فلسفه دین قرار گیرد.

وی افزود: باید به این امر توجه داشت که خود دین علاوه بر جنبه نظری، جنبه عملی هم دارد، همان‌طور که می‌شود در مورد وجود خدا تامل کرد، در مورد مسئله‌ای به نام عدالت هم این امر وارد است. البته این موضوعات می‌تواند پیشگامی و ابتدایی در حوزه فلسفه دین باشد.

جوادی خاطرنشان کرد: نهضت ترجمه در دوره عباسی، بدون در نظر گرفتن اغراض آن، کاری فنی و حساب شده بود و ترجمه‌های آن دوره، از اصیل‌ترین و عمیق‌ترین ترجمه‌هاست. متاسفانه این نوع ترجمه‌ها در زمان فعلی محقق نیست و اغلب تحت تاثیر علایق شخصی است، بهتر است فضای ترجمه را قدری آزاد گذاشت.

وی گفت: بعضی متون اصلی همچون فلسفه هیوم ترجمه نشده، اما آثاری که توضیحاتی پیرامون این کتاب است، ترجمه شده، نسلی که این‌ها را دنبال می‌کند، نسل جوان است و پختگی لازم را ندارد تا بتواند روانی ضمن دقت را در ترجمه‌ها رعایت کند و این زمان زیادی نیاز دارد. آنچه که مهم است؛ پویایی این نسل در پیدا کردن راه است و نباید از اندیشیدن واهمه داشته باشند.

محمد سعیدی‌مهر، عضوهیئت علمی‌گروه فلسفه و حکمت دانشگاه تربیت مدرس؛ سخنران آخر نشست علمی نقد کتب فلسفه دین بود، وی اظهار کرد: درمباحث سنتی، اندیشمندان، فیلسوفان و متکلمان پیش از ورود به مسئله، تعریفی از دانش خود و آن مسئله ارائه می‌کردند، این نگاه اکنون تا حد زیادی تفاوت پیدا کرده و کمتر فیلسوفی را پیدا می‌کنید که دغدغه ارائه تعریفی از فلسفه دین داشته باشد، با وجود حوزه‌های میان رشته‌ای این کار به مراتب سخت‌تر شده، لذا باید به تعاریف اولیه اکتفا کرد.

وی در خصوص کتب ترجمه شده در حوزه فلسفه دین خاطرنشان کرد: باید بررسی شود که این ترجمه‌ها پاسخ‌گوی نیاز مخاطبان در حوزه فلسفه دین هست یا خیر، مادامی‌که زبان مسلط و گفتمان بین‌المللی در این حوزه، زبان انگلیسی است، نیاز به ترجمه وجود دارد، لذا باید نیم نگاهی به بدنه تخصصی افراد متخصص بیاندازیم و سطح آن‌ها بالا برود تا نیاز به ترجمه کم شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس گفت: ایده‌آل ما این است که زبان فارسی، زبان بین‌الملل شود و دیگران احساس نیاز به ترجمه این آثار کنند و یک ترجمه معکوس اتفاق بیفتد. پژوهشگران بهتر است به سراغ منابع و متون اصلی بروند.

وی گفت: طرحی درسال 93 پیرامون ممیزی علوم انجام شد که بخشی از آن معطوف به فهرست کتاب‌های ترجمه شده و تالیفی در حوزه فلسفه دین بود، بدون در نظر گرفتن کیفیت کارها، نسبت ترجمه به تالیف، نسبت قابل قبولی است.

سعیدی‌مهر در پایان یادآور شد: دو اولویت را باید در ترجمه آثار حوزه فلسفه دین لحاظ کرد؛ یکی کارهای کلاسیک و پایه‌ای از فیلسوفان طراز اول و دیگری کتاب‌های آشنایی با فلسفه دین است.

شایان ذکر است این نشست علمی، با پرسش و پاسخ پایان یافت.