پژوهشگر جهاددانشگاهی:در شرایط خاص سیاسی، کشورهای صاحب این مواد(دمولسیفایر)، از تحریم این ماده به عنوان یک اهرم فشار علیه کشور استفاده می نمایند

پژوهشگر جهاددانشگاهی:در شرایط خاص سیاسی، کشورهای صاحب این مواد(دمولسیفایر)، از تحریم این ماده به عنوان یک اهرم فشار علیه کشور استفاده می نماینددر پی آزمایش میدانی موفقیت آمیز ماده دمولسیفایر توسط پژوهشگران گروه فرایندهای شیمیایی و به بهانه برگزاری نمایشگاه بین المللی نفت، گاز و پتروشیمی، با رضا ثقفی مسئول طرح به گفتگو نشستیم که از نظرتان خواهد گذشت:

-از چه سالی همکاری خود را با جهاددانشگاهی آغاز کردید؟
از فروردین سال 78 در جهاد دانشگاهی تهران، گروه طراحی فرایندهای شیمیایی مشغول به کار شدم و به غیر از یک سال که در جهاد دانشگاهی استان گلستان فعالیت نمودم، مابقی سابقه کاری اینجانب در همان گروه پژوهشی طراحی فرآیندهای شیمیایی سازمان جهاد تهران بوده است. در طی این مدت در تعدادی از طرحهای پژوهشی به عنوان همکار یا مسئول فعالیت داشتم و بالطبع مقالاتی هم از طرح های مذکور منتشر شده است. در طی مدت  اشتغال اینجانب در این گروه تجربیات بسیار ارزشمندی از همکاران کسب نموده ام که قطعاً فراتر از آموخته‌های تحصیلی و دانشگاهی بوده است. 
- دلیل انتخاب این موضوع تحقیقاتی چه بوده است؟
در سالهای 87 و 88 تفاهم نامه ای بین شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و جهاد دانشگاهی منعقد گردید و پیرو آن کمیته ای مشترک، طرح های پژوهشی مبتنی بر نیاز آن شرکت را تهیه، بررسی و تدوین کرد. موضوع دمولسیفایر براساس نیاز شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در کمیته مشترک مطرح و بررسی و تصویب گردید. بنا به دلایلی اجرای رسمی این مصوبه آغاز نشد تا اینکه با درخواست مجدد شرکت ملی نفت ایران و پیگیریهای بعمل آمده از دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی و گروه پژوهشی طراحی فرآیندهای شیمیایی و پژوهشکده توسعه صنایع شیمیایی، این موضوع با شکل جدیدی از اجرا به جریان افتاد و نهایتاً در دیماه 91 با ابلاغ رسمی از سوی شرکت ملی نفت ایران برای بومی سازی مواد تعلیق شکن در چهار حوزه نفتی به تصویب رسید که اجرای پروژه در دو حوزه ابوذر( شرکت فلات قاره ایران) و اهواز – آسماری ( شرکت مناطق نفت خیز جنوب) به سازمان جهاد دانشگاهی تهران واگذار شد. 
- در رابطه با عنوان دقیق طرح و مراحل اجرای پروژه، توضیح دهید.
عنوان این طرح ‌"بومی سازی دانش فنی تولید مواد موثر تعلیق شکن‌های نفتی(دمولسیفایر) مصرفی شرکت ملی نفت ایران" نام دارد. از آنجا که برخی نفت های خام که از چاه‌های نفت استخراج می‌شوند، دارای مقادیر قابل توجهی آب و نمک می‌باشند، میزان استخراج و قدمت و عمر استخراج از چاه می تواند در نمکی بودن نفت آن موثر باشد. امکان استفاده از چنین نفتی به منظور صادرات و یا استفاده در پالایشگاه‌ها ، پیش از جدا کردن آب نمک آن، وجود ندارد. زیرا نمک موجود، خوردگی و استهلاک تجهیزات را افزایش داده و رسوبات آن در خطوط انتقال نفت، اشکالات فرآیندی تأثیرگذاری را ایجاد می نماید. همچنین وجود آب همراه نفت ، حجم قابل توجهی از تجهیزات مربوطه را در انتقال و فراورش، اشغال می‌کند. برای جداسازی آب نمک موجود در نفت، از روشهای متفاوت فیزیکی و شیمیایی و تلفیق آنها با یکدیگر استفاده می‌شود. تزریق مواد شیمیایی تعلیق شکن (دمولسیفایر) یکی از روشهای مرسوم برای جدا کردن آب نمک در این صنعت می‌باشد. 
با توجه به اینکه موضوع طرح، بومی سازی دانش فنی تولید مواد موثر این ترکیبات بود، پس از انجام فاز مطالعاتی و جمع آوری اطلاعات کافی در مورد مواد تعلیق شکن، فاز آزمایشگاهی آغاز گردید. پس از تلاشهای بسیار زیاد در تحقیقات آزمایشگاهی ، موفق به ساخت نمونه‌های اولیه مواد فعال موجود در فرمولاسیون دمولسیفایر شدیم. نمونه‌های آزمایشگاهی تولید شده، چندین مرتبه در محل آزمایشگاه‌های شرکت نفت فلات قاره در جزیره خارک و شرکت مناطق نفت خیز جنوب در اهواز با شرایط و روش استاندارد مورد قبول کارفرما، تست گردید. پس از دریافت تاییدیه نمونه آ‌زمایشگاهی از کارفرما برای هر حوزه نفتی، می‌بایست 30 تا 40 بشکه ماده تعلیق شکن برای تست میدانی در هر حوزه تولید می‌گردید. عملیات تست میدانی در حوزه ابوذر (جزیره خارک) در دو نوبت در زمستان سال 92 انجام شد و با موفقیت به پایان رسید و عملیات تست میدانی در حوزه اهواز- آسماری (اهواز) در سه نوبت در زمستان سال 93 انجام گردید و در این حوزه نیز تست میدانی موفقیت آمیز بود.
 
- این طرح به چه میزان برای صنعت نفت حائز اهمیت است؟‌
دمولسیفایرها از عمده ترین مواد شیمیایی مصرفی در صنایع بالادستی نفت می‌باشند. این ترکیبات، از دو یا چند جزء‌ ماده موثره به همراه حلالهای مختلف تشکیل شده است. برخی از این اجزاء موثره، در ایران تولید و برخی تولید نمی‌شوند. به همین منظور در شرایط خاص سیاسی، کشورهای صاحب این مواد، از تحریم این ماده به عنوان یک اهرم فشار برعلیه کشور استفاده می نمایند. به گونه ای که یا تأمین آن با مشکلات جدی مواجه می‌شود و یا اینکه هزینه هنگفتی برای بدست آوردن آن از راه‌های غیرمستقیم صرف می‌شود. 
بومی سازی دانش فنی تولید مواد موثره دمولسیفایرها این امکان را به مصرف کنندگان و تأمین کنندگان داخلی خواهد داد تا در چنین مواقعی با مشکل مواجه نشده، صنعت نفت نیز در امر پالایش و صادرات با چالش مواجه نگردد. 
- اجرای این طرح توسط چه افراد و یا مجموعه ای انجام گرفته است‌؟
دو تیم پژوهشی در جهاد دانشگاهی عهده دار اجرای این پروژه شدند. گروه پژوهشی طراحی فرآیندهای شیمیایی سازمان جهاد دانشگاهی تهران مسئولیت دو حوزه نفتی ابوذر در خارک و اهواز آسماری در مناطق نفت خیز جنوب را به عهده گرفت و مسئولیت اجرای این پروژه در دو حوزه بی بی حکیمه و چشمه خوش به پژوهشکده توسعه صنایع شیمیایی واگذار گردید. همکاری بسیار نزدیک این دو مجموعه در جهاد دانشگاهی، از نکات مثبت این پروژه می‌باشد.
- در انجام پروژه چه میزان زمان صرف شده است؟ 
ابلاغ رسمی اجرای طرح در دیماه 1391 به جهاد دانشگاهی انجام پذیرفت و اتمام عملیاتی آن نیز در پایان اسفند ماه 93 صورت گرفت. لیکن همانگونه که پیشتر نیز عرض کردم با توجه به مصوبه کمیته مشترک فی مابین جهاد دانشگاهی و شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در سال 88، جسته وگریخته به صورت یک طرح داخلی بخشهای زیادی از فاز مطالعاتی پیش از آغاز رسمی طرح، انجام شده بود.
- بدیهی است که اجرای هر طرح پژوهشی با موانعی همراه است، شما در اجرای این طرح با چه مشکلاتی روبرو شدید؟
با توجه به اینکه موضوع و اساس طرح«بومی سازی» و بهره گیری از امکانات داخلی بود لذا تیم پژوهشی با این محدودیت مواجه بود که مواد موثره حتماً می‌بایست در داخل کشور و با توانمندیهای موجود و یا ایجاد توانمندی جدید تولید گردد. لذا بسیاری از مطالب و مکتوبات و تئوریهای مطالعه شده در فاز مطالعاتی یا قابلیت بومی‌شدن نداشت یا از لحاظ فنی باتوجه به محدودیت زمانی قرارداد، امکان پذیر نبود و یا اساساً مواد اولیه اصلی، وارداتی و قابل تحریم بودند. به همین منظور مشکل اصلی در ماهیت طرح و اجرای صحیح آن بود که به لطف خدا و تلاش همکاران، به نحو مطلوب این طرح اجرا گردید. 
طبیعتاً در روند اجرای هرکاری مشکلات متعددی وجود خواهد داشت. این طرح نیز جدای از این مسائل نبود، لیکن تجربیات گرانبهایی از مواجه شدن با مشکلات، ‌عاید تیم مجری گردید که در آینده راهگشا خواهد بود.
- تاکنون چه میزان از تعهدات جهاددانشگاهی تهران در این طرح محقق شده است؟‌
همانگونه که عرض شد گروه پژوهشی طراحی فرآیندهای شیمیایی سازمان جهاد دانشگاهی تهران، مسئولیت دو حوزه مهم اهواز آسماری و ابوذر را به عهده گرفت. با انجام موفق تست میدانی (Field Test) در حوزه نفتی ابوذر در اسفندماه 92 و  در حوزه نفتی اهواز- آسماری در اسفندماه 93، پس از سه سال با لطف خدا و تلاش همکاران جهادی، ستادی و عملیاتی شرکتهای ملی نفت فلات قاره و مناطق نفت خیز جنوب، این فعالیت به ثمر نشست. این موفقیت پس از مطالعات و آزمایشات فراوان، تایید نمونه‌های آزمایشگاهی، تولید 35000 کیلوگرم دمولسیفایر و انجام چندین مرحله تست میدانی (Field Test) حاصل گردید. 
- از مزایای دیگر این طرح به چه مواردی می توان اشاره کرد؟ 
برای هر حوزه نفتی، تقریباً تعلیق شکن خاص همان حوزه می‌بایست فرموله شود و سازمان جهاد دانشگاهی تهران فقط در دو حوزه نفتی ابوذر و اهواز آسماری موفق به بومی سازی مواد تعلیق شکن شده است. حدود 25 حوزه نفتی دیگر در کشور وجود دارد که مطابق با نوع و ساختار نفت آنان، بومی سازی مواد موثره انجام نشده است. 
اجرای قرارداد منعقده فی مابین معاونت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران و جهاد دانشگاهی، این توانمندی را در مجموعه پژوهشی سازمان جهاد دانشگاهی تهران ایجاد نمود که با دستیابی به دانش فنی تولید دمولسیفایرها در حوزه‌های نفتی مورد قرارداد، امکان شبیه سازی و بهره گیری از این دانش و تجربه در سایر حوزه‌ها نیز فراهم گردد. تیم پژوهشی – عملیاتی سازمان جهاددانشگاهی تهران اکنون آگاهانه تر و سریعتر از گذشته قادر خواهد بود که به یاری خدا در سایر حوزه‌ها وارد این موضوع گردد. توانمندی و تجربه کسب شده توسط تیم مجری از مزایای بزرگ این طرح بوده است. همچنین از مزایای ارزشمند دیگر اجرای این طرح شناسایی توانمندیهای بالقوه و بالفعل شرکتها و تولیدکنندگان داخلی بود که مجموعه این شرکتها قادرند تا به نحو مطلوب مواد اولیه و ترکیبات مورد نیاز را تولید نمایند. امید است مجموعه‌های تحقیقاتی دیگر نیز که در این زمینه فعالیت می نمایند به موفقیتهای چشمگیری دست پیدا کنند. 
- چه عواملی در موفقیت تیم پروژه در جهاد دانشگاهی تهران نقش موثری ایفا کرد؟ 
بدون تردید خواست و لطف خدا در لحظه لحظه اجرای کار،‌ مبنای موفقیت بوده است. اعتماد و اطمینان مدیران شرکت نفت و صبر و تحمل و همکاری و همراهی آنان در مراحل مختلف پروژه، همکاری و تجربیات پرسنل ستادی و به خصوص عملیاتی در شرکت نفت فلات قاره و شرکت مناطق نفت خیز جنوب که تمام توان، تجربه و وقت خود را برای موفقیت این کار در اختیار تیم پژوهشی قرار دادند، همچنین زحمات همکاران گروه فرآیندهای شیمیایی سازمان جهاد دانشگاهی تهران که شبانه روز و بدون کمترین چشمداشت، به دور از خانواده با وجود گرما و سرمای زیاد محیط های کاری، سمی‌بودن مواد و سختی زایدالوصف ، تلاش نمودند که مجموعه این کار به نحو مطلوب اجرا گردد. مدیریت پروژه، مدیریت و مجموعه ستادی گروه فرایند و جهاد دانشگاهی تهران نیز که در هماهنگی و پشتیبانی اداری و مالی طرح، از هیچ کوششی دریغ ننمودند از موارد تاثیرگذار در اجرای موفق طرح مذکور بود. بدون تردید چنانچه در هرکدام از موارد و گروههای ذکر شده نقصانی وجود داشت، این طرح نمی توانست به اتمام برسد. 
- در پایان اگر نکته ای باقی مانده مطرح بفرمایید.
با شناختی که از واحدهای تولیدی کشور، مجموعه‌های تحقیقاتی مرتبط، اراده و اعتماد مدیران صنعت نفت و کارمندان زحمتکش این واحدها بدست آمده است، به لطف و خواست خدا، تعلیق شکنهای نفتی در مسیر موفقیت نهایی است و می توان گفت که این مواد از لیست تحریمهای خارجی بواسطه این موفقیتها و توانمندیهای داخلی، خارج گردیده است.  
ضمن حمد و سپاس به درگاه پروردگار یکتا، از همه مجموعه‌هایی که در این بخش از آنان یاد شد کمال تشکر را دارم. امیدوارم چنین تلاش و انسجام کار تیمی در طرح های آینده و در کارهای بزرگتر نیز تجلی پیدا کند، خدایا چنان کن سرانجام کار   تو خوشنود باشی ما رستگار.